Uitgeverij Voetnoot presenteert de boeken die bij de uitgeverij zullen verschijnen altijd in een aanbiedingskrant. Ik en mijn bundel mochten er dit keer ook in.
Hieronder vind je een beter leesbare versie van het stuk.
Je kunt er altijd nog over schrijven
door Andrea Voigt
Nicole Teunissen schrijft haar gedichten zo dat je in eerste instantie over het ergste heen leest, alsof je ogen alleen willen blijven haken aan die fijne momenten van ironie en onderkoelde humor. Pas in tweede instantie zie je waar ze echt over gaan. Of waar je denkt dat ze over gaan. ‘Er is niet één manier waarop je het moet opvatten.’ Een gesprek over het begrijpen van gedichten, humor, emotie en controle.
Haar taal is bedrieglijk eenvoudig. Nicole Teunissen, die bij Voetnoot debuteert met de bundel En als je dan, hoeft daardoor geen onderwerp uit de weg te gaan, want door die eenvoud van woordkeuze en opbouw blijft elke zwaarte hanteerbaar. Wie even niet oplet, kan zelfs over de ergste dingen heen lezen, zoals in het gedicht ‘Ik zal nog eens ergens een punt achter zetten’:
Ik kwam niet meer buiten. Omdat alles troebel was,
waren komma’s kikkervisjes en het ging toch al meer
over sloten dan over wat ik besloten had.
Het gedicht neemt je verder mee een boek over vijvers in, naar een drassig gebied en andere bronnen. Het kan je gebeuren dat je aan het eind ervan pas beseft dat dit gedicht gaat over iemand die nooit buitenkomt. Maar welk schrijnende verhaal gaat hieraan vooraf, wat moet er niet gebeurd zijn voordat iemand zich opsluit? Nicole gaat het je niet uitleggen. Liever gooit ze er een portie ironie overheen.
‘Ik vind het mooi als ik mensen kan raken met wat ik schrijf, maar puur emotionele gedichten hoeven van mij niet zo, ik hou erg van ironie en humor,’ zegt ze er zelf over. Het paradoxale is dat haar gedichten eigenlijk alleen maar aangrijpender worden doordat de dichteres zelf afstand houdt. Alsof ze een stapje terug doet voor de lezer, die vervolgens mag kijken hoe hij chocola maakt van die wonderlijke mengeling van emotie en afstand, nabijheid en verte.
Afstand nemen
Het overstijgen van het particuliere is een van de grote kwesties in de poëzie. Nicole heeft geen stappenplan om een gedicht boven haar persoonlijke niveau uit te tillen, zegt ze, maar door er een gedicht van te maken, wordt de materie vanzelf al in een bepaalde vorm gegoten die het bijzonder maakt. ‘Ik heb een hele verzameling losse beelden, zinnen, dingen die ik ergens gelezen heb, dingen die mensen gezegd hebben. In opschrijfboekjes en op losse strookjes papier, zodat ik ermee kan schuiven en dingen kan combineren. Ik weet meestal snel dat ik ergens iets mee wil doen, maar het kan heel lang duren, soms jaren, voor ik er dan ook daadwerkelijk iets mee doe. Door die werkwijze haal ik dingen uit hun context, daardoor kan ik ook afstand nemen.’
Bij persoonlijke sores, licht ze verder toe, heb je vaak te maken met één bepaalde gebeurtenis. ‘Een dode vader is één feit, op zichzelf niet zo interessant voor onbekenden. Als je dat in een gedicht wilt gebruiken, moet je er wel iets mee doen. Kies je ervoor om alleen maar te beschrijven hoe je je daaronder voelt, dan wordt het therapeutisch. Je móét wel afstand nemen. Toch vind ik het idee “Je kunt er altijd nog over schrijven” altijd wel geruststellend. En dan kan ik er in poëzie ook nog eens mee doen wat ik wil, dat maakt het nog extra geruststellend.’
De beheerste werkelijkheid
De vorm van het gedicht maakt het daarbij mogelijk om controle uit te oefenen op dat wat gebeurd is. ‘Bij het dichten heb je alles in de hand. Al heb je geen invloed op grote dingen, door het schrijven trek je alles toch naar je toe, het is aan jou om te bepalen hoe je je gegevens – ook de dingen waar je geen controle over hebt – presenteert. Bovendien heb je de vrijheid om dingen weg te laten en toe te voegen, al is de basis soms iets wat echt gebeurd is. Of niet gebeurd is.’ Nicole schiet in de lach. ‘Dit wordt wel heel postmodern!’
De vraag dient zich aan of de lezer wel begrijpt wat er met zoveel zorg en beheersing in de tekst is gelegd. ‘Qua taal zijn mijn gedichten eenvoudig, maar soms snappen mensen ze niet en vragen ze wat ik ermee bedoel. De humor halen ze er vaak wel uit, maar het schrijnende soms niet. Dan vinden ze iets wat ik serieus bedoeld had ook heel grappig. Of misschien lachen ze ook uit ongemak, ik weet het niet. Het verbaast me wel eens, maar ik ben geloof ik te veel literatuurwetenschapper om daar dan verongelijkt over te zijn; ik vind het vooral interessant om te zien wat mensen eruit halen, en hoe verschillend dat is. Ik ga mensen ook niet voorschrijven hoe ze iets moeten opvatten. Er is niet één manier waarop je het moet begrijpen. Je mag er zelf uithalen wat je eruit wilt halen.’